ЛаТеХ дээр ажиллах хэдхэн зөвөлгөө
LaTeX буюу ЛаТеХ (техник гэдгийн тех шүү, текс биш) нь янз бүрийн хэвлэл, бичвэр бэлтгэх систем юм. ЛаТеХ нь их сургуулиуд, эрдэм шинжилгээний байгууллага, хэвлэлийн үйлдвэрүүдэд стандарт болтлоо өргөжин хэрэглэгдсэн хэрэглээний програм юм.Ворд дээр бид вордын зэснүүдийн тусламжтай бичвэр, эх бэлтгэдэг бол ЛаТеХ дээр нэгэн төрлийн код бичих маягаар эх текст бэлтгэнэ.
ЛаТеХ нь үнэгүй, чөлөөт, нээлттэй програм учир татаж аваад суулгаж хэрэглэхэд ямарч асуудал байхгүйн дээр хэрэглээд сурчихвал дажгүй харагдацтай эх бичвэр бэлтгэх цаашдаа сурах, судлах үйлсэд их л тус болох юм байна.
ЛаТеХ-ийн тухай монгол хэл дээр элбэг материал байгаа учир элдэв долоон юмаа болиод үндсэн ажилруугаа оръёо. Монгол хэл дээрх материалууд:
Википедиа
Танилцуулга
Бас танилцуулга
Ном, гарын авлага
Юу гарах нь мэдэгдэхгүй боловч хэрэгтэй коммандууд г.м олон хөөрхөн юм байна.
Дээрхүүдийг уншчихад ямархуу юм байдагийг ойлгох байхаа.
Англи дээр маш олон лавлахууд байх ба эдгээрээс хамгийн дээр нь Онлайн гарын авлага юм.
Хэрэгтэй нэмэлт багцуудыг СТАН-аас авна.
За миний машин дээр MikTeX суусан байгаа. Техдэхдээ TeXStudio эсвэл TeXworks ашигладаг. TeXStudio нь кодоо эмхэтгэж хөрвүүлэхэд цаг ачаалдаг боловч TeXworks -өөсөө хамаагүй дээр санагдсан.
Техсдэж эхлэхийн өмнө бичвэрийн төрлөө зааж өгөх ёстой. Гол нь ТеХийн өөрийнх нь комманд урагш бөхийсөн ташуу зураасаар эхэлдэг гэдгийг санах хэрэгтэй. Эх бичвэрийн төрөл ном, өгүүлэл, илтгэл, тайлан, диплом гэх мэт олон төрөл байх ба эдгээрийн алин болохыг хамгийн эхэнд documentclass гэдгээр зааж өгнө. Бүх төрлийн бичвэрийн хувьд нэг ижил комманд нь эх хаанаас эхлэж хаана дуусахыг зааж хязгаарлах явдал юм. Дараах кодыг сайтар ажиглаарай.
1 2 3 4 5 | \documentclass[12pt]{report} \begin{document} Gol zuilee end bichne. \end{document} |
Дөрвөлжин хаалтанд үсгийн өндрийг цэгээр зааж өгнө. Түүний ардах буржгар хаалтанд эхийн төрлийг зааж өгнө. Энд бид тайлан хэмээн зааж өгсөн байна. Гурав дахь мөрнөөс гол зүйл эхлэж байна. Ташуу зураас тавиад коммаэд бичиж эхлэхэд цаанаасаа боломжтой коммандуудыг санал болгож харуулах болно. Түүнээс нэгийг нь сонгоод яваад байж болно. Эхийн эхлэл begin document гэдгээр эхлэж end document - гэдгээр дуусна. Үсгийн өндөрийн өмнө дөрвөлжин хаалтанд мөн л цаасны хэмжээг зааж өгөх боломжтой.
Ер нь өгүүлбэрээс гадна томъёо энэ тэр бичих гээд нэмэлт юмнууд хийх шаардлагатай бол зарим нэг ТеХ багцуудыг эх бэлтгэлийн эхлэлээс өмнө дуудаж оруулж ирэх шаардлагатай. Хэт олон багц дуудах шаардлага байвал тэдгээрийг нэгтгээд дуудаж оруулж ирж болно.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 | \documentclass[12pt]{report} \input{settings/packages} % эсвэл бутархай байдлаар % settings гэдэг нь packages файл байгаа хавтасны нэр юм. \usepackage{amsmath} % тэгшитгэл, дотоод холбоос хийх г.м \usepackage{amsssymb} % математик фонт үүсгэх \usepackage{cite} % иш татах \usepackage{graphics} % график зураг агуулах \usepackage[nottoc]{tocbibind} %ном зүй, агуулга үүсгэх г.м \begin{document} %% гол зүйл энд л явагдана даа. \pagestyle{empty} %хуудасны толгой, хөл байхгүй \title{Гарчиг бичигдэнэ} % эхийн нэр, гарчиг \author{Badarch} %зохиогчийн нэр \chapter{Бүлэг} %бүлэг эхлэх \section{Хэсэг} % хэсэг эхлэх \subsection{дэд хэсэг} %дэд хэсэг эхлэх, дэдийн дэдийг subsubsection гэж үүсгэнэ. % эдгээрт ямар нэгэн төгсгөх комманд байхгүй. \end{document} |
Хувийн (%) тэмдэг тавьбал түүний араас бичигдсэн ямарч комманд уншигдахгүй зөвхөн тэмдэглэл, сэтгэгдэлээр л ашиглагдах болно. Тиймээс хэсэг тайлбаруудыг нь коммандых нь араас бичлээ. Сайтар харна уу.
Чухал зүйлс нь хэрхэн яаж зураг оруулах вэ? томъёо яаж бичих вэ? яаж иш татсан материалаа холбох вэ? яаж дотоод холбоос үүсгэх вэ гэх мэт юм.
ЛаТеХ-д зураг оруулах код
1 2 3 4 5 6 7 8 9 | \begin{figure*} [htpb] \centering % зургийг төвлүүлж байрлуулах. % текстийн эхлэлд graphicx гэсэн комманд өгөгдсөн нь зураг оруулах боломжийг олгоно. \includegraphics[width=0.9\textwidth]{fig2.png} % дээрх буржгар хаалтанд оруулах зургийн нэрийг өргөтгөлтэй бичнэ. Доор зургийн тайлбарыг өгсөн байна. \caption{Measured salinity (PSU) and turbidity (FTU) at sampling sites in the Estaury of Ohkouzu channel \citep{Seki_13}} \label{fig:fig.2} % энэ бол зүүлт хийхэд шаардлагатай тэмдэглэгээг өгнө. \end{figure*} |
1 2 | Fig. \ref{fig:fig.2} represents vertical distribution of salinity and turbidity on the site A to G, respectively. \\ Most shore site characteristic, A point, is same as river mouth site, B point, which has no detection of salinity and has huge account of turbidity. |
ЛаТеХ-п томъёо бичих код
Жишээ болгон Навьер-Стокесийн болон Урсгал тасралтгүйн тэгшитгэлүүдийг Эйнштэйны нэгтгэл хэлбэрээр бичье.
1 2 3 4 5 6 7 8 | \begin{equation} \label{eq:4} \frac{\partial \mathbf{u}_{i}}{\partial t}+\mathbf{u}_{m}\frac{\partial \mathbf{u}_{i}}{\partial \mathbf{x}_{m}}=\\ -\left(1+\frac{\triangle\rho}{\bar{\rho}}\right)g\delta_{i3}-\frac{1}{\bar{\rho}}\frac{\partial p}\\ {\partial\mathbf{x}_{i}}+\nu_{t}\nabla^{2}\mathbf{u}_{i} \end{equation} \begin{equation} \label{eq:5} \frac{\partial \mathbf{u}_{i}}{\partial\mathbf{x}_{i}}=0 \end{equation} |
\frac{хүртвэр}{хуваарь}
тухайн дифференциал бол
\partial
вектор бичих бол
\mathbf{хэмжиглэхүүн}
г.м байна. Үүнээс гадна матриц, систем тэгшитгэл, интеграл гээд олон функцуудыг бичих боломжтой. Тэгшитгэлд байгаа үл мэдэгдэгчүүдийг мөн эхэд тайлбарласан байх ёстой. Жишээ нь:
1 2 3 4 5 | Where $\mathbf{u}_i$ is $i$ component of velocity vector in Cartesian coordinate, $t$ is time, $\mathbf{x}$ is spatial\\ vector, $\rho$ is density of fresh water, $\triangle \rho$ is deviation of water density between sea water and\\ fresh water, $p$ is hydrostatic pressure, $\nu_{t}(=\nu_{T}+\nu)$ is total viscosity term, sum of turbulent and molecular viscosity, $\delta_{i3}$ is Kronecker delta function and $m$ is subscript for summation convention. For solving Eq. \ref{eq:4} and\\ Eq. \ref{eq:5} simultaneously, velocity-pressure iteration scheme, referred to solution algorithm (SOLA) for\\ incompressible fluid flow \citep{Hirt89}, provides concurrent relaxation for both variables velocity and pressure. |
1 2 3 4 5 6 7 | \begin{equation} \label{eq:7} \begin{tabular}{ccc} $\nu_{T}=(C_{s}\triangle l)^{2}\sqrt{2S_{ij}S_{ij}(1-\frac{Ri}{Pr})},Ri=\frac{-\frac{g}{\rho_{w}}\frac{\partial\triangle\rho}{\partial z}}{\displaystyle 2S_{ij}S_{ij}}$\\ $S_{ij}=(\displaystyle\frac{\partial \mathbf{u}_{i}}{\partial \mathbf{x}_{j}}+\frac{\partial \mathbf{u}_{j}}{\partial \mathbf{x}_{i}}),\triangle l=\sqrt[3]{(\triangle x \triangle y)}$ \end{tabular} \Bigg\} \end{equation} |
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 | % Non-BibTeX хэрэглэгчид \begin{thebibliography}{} % % ашигласан хэвлэлийн жагсаалтыг дараах маягаар гаргана. Гэхдээ энд зохиогч-жил гэсэн ном зүйн системийг хэрэглэсэн болно. % Иш татах, түүнийг тэмдэглэх маш олон арга байдаг. [3] эсвэл тэр тэр нар (1995) гэх мэт. % \bibitem[Sekiguchi et al 2013]{Seki_13} % Сэтгүүлд хэвлэгдсэн өгүүлэл Sekiguchi.H, Yamazaki.H, Nakagawa.R, Ishida.M, Azuma.R, Haraguchi.T, Hososyamada.T, Implications of flood event layer in littoral sedimentary environments [in Japanese with English abstract], Coastal Engineering (The Japan Society of Civil Engineering-B2), Vol.69, I\_697-I\_695 (2013) % \bibitem[Hosoyamada et al 2001]{Hoso01} % Сэтгүүлд хэвлэгдсэн өгүүлэл Hosoyamada.T, Hayakawa.N, Aoyama.R, J.F.Atkinson, Fukushima.Y, Numerical simulation of the density driven currents and the suspended sediment at a river estuary [in Japanese with English abstract], Journal of Hydraulic engineering, The Japan Society of Civil Engineering, Vol.45, 955-965 (2001) % номноос иш татаж буй бол \bibitem[Yanagi. 1989]{Yanagi89} Yanagi.T, Coastal Oceanography [in Japanese], 132-135. Kouseisha Kouseikaku corporation, Tokyo (1989) \end{thebibliography} |
Юу хийх гэж байгаагаа англи дээр мэдвэл таньд туслах түмэн тайлбар хичээлүүд интернээтээр дүүрэн бий. Бас дээр дурьдсан монгол номыг авч уншаарай. Гол нь ТеХдэх нь олон талын ач холбогдолтой шүү. Ворд дээр эх бэлдэхээс илүү давуу талыг таньд олгох болно.
heregtei medeelel bna
ReplyDeleteTiim baina uu...?
Deletetatax gesen ym
ReplyDeleteLaTeX татах гэсэн юм уу.
Delete